Kartaca ve Roma Savaşı Birinci Pön: Roma ile Kartaca arasındaki ilişkiler, Roma’da tarımcı öğelerin üstünlüğü devam ettiği, iki devlet Greklerin ve Etrüsklerin kişiliğinde ortak düşmana sahip oldukları sürece, dostça kaldı. Ama Roma dış ticaretinin gelişmesiyle birlikte, bu ilişkiler bozulmaya başladı. Roma tüccar ve sanayicileri, Phrrhos’un Sicilya’da uğradığı bozgundan sonra, bütün adayı ele geçirecek duruma gelmiş olan Kartacalıların artan gücünden özellikle tasalanmaya başladılar.
Bu nedenle, İtalya ile Sicilya arasındaki boğaza egemen durumda bulunan Messana (Messina) kentinin Kartacalılar’ın eline geçtiği (MÖ 265) haberi Forum’u çok heyecanlandırdı. Daha önce,( MÖ 280) yılına doğru, Samnit ücretli askerleri (“Mamertinler” ya da kendi kendilerine taktıkları adla “Mars”ın oğulları) Syrakusai’den (Syracusae) gelerek kenti ele geçirmişlerdi. Syrakusai tiranı II. Hieron’un misilleme yapmasından korkan Mamertinler, Kartacalıları yardıma çağırmışlar, Messana’ya bir garnizonlarını yerleştiren Kartacalılar, böylece, hemen hemen kentin ve boğazın efendileri durumuna gelmişlerdi. Tüccarların ve sanayicilerin koruyucusu durumunda bulunan etkili Appius Claundius ailesi, kötü duruma düşen İtalik yurttaşlara yardım etmek bahanesiyle “Messana olayı”na karıştı ve bunu savaş olgusuna dönüştürmeyi başardı. Halk meclisi, Senatus’un arzusunun tersine, konsül C. Appius Claudius’a Messana’yı “kurtarmak” görevini verdi.
Kartaca ve Roma
Appius Claudius, kendisine senatus çevrelerinden “Odun kafa” (Caupex) lakabının takılmasına neden olan kışkırtıcı bir yöntemle işleri çözümlemeye kalkıştı: Kartaca komutanının garnizonunu Syrakusai’den geri çekmeye zorladı ve savaş ilan etmeksizin, Syrakusaililer ve Kartacalılara karşı askerî harekât başlattı (264). ?olybios, Tarihler adlı yapıtının birinci kitabında bu savaşın parlak ve ayrıntılı bir anlatısını vermektedir.
Savaş Romalılar için çok iyi sonuçlar verdi, Sicilya’nın en önemli Grek kentlerini ele geçirdiler. Bununla birlikte, Kartaca’nın karşı saldırısının gelebileceği panormus, Drepana, Lilbaeum (Lilybaion) gibi belli başlı Kartaca müstahkem mevkilerini ellerine geçirmediler. Bu nedenle, Roma, beş sıra kürekli 100 kadırgalık güçlü bir donanma yaptırmak zorunda kaldı.
Romalılar kadırgalarını, uçlarında düşman gemilerinin yanlarına takılan kancalar bulunan seyyar merdivenlerle donattılar; acemi kaptanlarının manevralarına güvenemeyen Romalılar bu kancalı merdivenler sayesinde düşman gemilerine rampa ederek, borda bordaya savaşa girebiliyorlardı. Kartacalıları şaşırtan bu taktik sayesinde, yeni filonun başında bulunan konsül C. Duillius, Sicilya kenti Mylae’nin (Milazzo) yakınlarındaki Lipari adalarının denizinde Kartaca donanmasını ağır bir yenilgiye uğrattı. Senatus onu görkemli törenlerle karşıladı ve bu ilk deniz zaferinin onuruna Forum’a, tahrip edilen düşman kadırgalarının mahmuzlarıyla süslü bir “Deniz zafer anıtı” (Bir deniz utkusunu anmak için dikilen gemi başı biçiminde sütun) dikildi. Ama Romalılar zaferlerini abartmışlardı. Sicilya’nın güneyindeki Ecnomus (Eknomos) burnu önünde Kartacalıları ikinci bir bozguna uğratan (256) Romalılar, Afrika’ya iki konsül ordusuyla (50.000 kişi dolaylarında) çıktılar ve Bagradas’a kadar bütün zengin Kartaca topraklarını yakıp yıktılar. Bu eyaletin 20 bin insanı Roma’ya köle olarak gönderildiler.
Ama bu uzak seferler nedeniyle toprakları bakımsız kalan köylü askerlerin hoşnutsuzluğu yüzünden, Romalılar, konsül M.Attilius Regulus’un komutası altında Afrika’da kırk savaş gemisi ve 15.000 asker bırakarak geri döndüler. Bunun üzerine, yeni ücretli askerler sağlayan Kartacalılar bu küçük orduyu yenilgiye uğrattılar
Bu yetmiyormuş gibi, Regulus’un ordusundan arta kalanları toparlamak üzere gönderilen 360 teknelik Roma donanması, geri dönerken, Sicilya önlerinde battı. Ve 249 yılında, Drepana’yı almaya kalkışan donanma, komutanı konsül ?. Claudius pulcher’in akıl almaz yönetimi yüzünden Kartacalıların eline geçti. Bunun üzerine Roma donanmasının kaybı toplam olarak 700 adet beş sıra kürekli kadırgaya yükseldi ve deniz üstünlükleri sona erdi.
Kartaca Güçleri
Kartaca gemileri İtalya sahillerini yakıp yıkmaya başladılar ve Etruria kıyılarına bir dizi müstahkem koloni kurmaları gerekti. 249-241 yılları arasında, savaş şansı Kartaca’ya gülüyor ve Romalılar Sicilya’da da başarısızlığa uğruyorlardı. Drepana ve Lilbaeum (Lilybaion) kuşatmaları uzuyor ve batı sahili kentlerinin demokrat Greklerin garnizonlarını giderek güçlendiriyorlardı. Kartaca başkomutanı Hamilkar (“Yıldırım”) Barkas, kuşatılmış kentlerin arkasında ve zorla ele geçirilmez konumda bulunan Eryx tepesini işgal ederek, Romalıların ulaşım olanaklarını hemen hemen kesti. Kendilerini yıkan savaştan uzun süredir bıkmış bulunan Romalı çiftçiler, yenilgiyi kabul etmiş gibiydiler. Bunun üzerine, bu savaşı kışkırtmış olan ve sonucuyla en çok ilgilenen tüccarlar ve sanayiciler, kişisel bağışlar ve para toplama yoluyla, kendi hesaplarına, 200 hızlı kadırgadan oluşan yeni bir donanma hazırladılar. Bu yeni filo, 241 yılında, konsül C. Lutatius Catulus’un komutasında denize açıldı ve Kartaca donanmasını Aegates adaları yakınlarında büyük bir yenilgiye uğrattı: 70 düşman gemisi batırıldı ve 50’si tutsak alındı, anakentle ilişkileri kesilen Drepana (Drepanum) ve Lilbaeum (Lilybaion) teslim oldular ve Kartaca, galiplerle görüşme yapmak zorunda kaldı.
241 yılında yapılan barış antlaşmasına göre, Kartaca, Sicilya ve komşu adalardaki topraklarından vazgeçmek, on yılda 3.200 talontonluk savaş tazminatı ödemek, fidye almadan bütün Roma tutsaklarını bırakmak ve İtalya’dan ücretli asker sağlamayı kabul etmek zorunda kaldı. Batı Sicilya ilk Roma “eyaleti” (?rovincia) oldu ve batı denizleri artık savaş ve ticaret filolarına, yeni askerî ve ticari girişimlere açıldı.
Kartaca ve Roma Savaşı Birinci Pön Savaş Ayrıntıları
Kartaca kendisi için felaketle biten bu savaştan öylesine güçsüz çıkmıştı ki Sicilya’dan boşaltılan ücretli askerlerine geri kalan ücretlerini ödeyemedi. Buna kızan ücretli askerler ayaklandılar (MÖ 241). Acımasızca sömürülen yerli halk (Libyalılar) ve Kartaca çiftliklerinde çalışan köleler bunlara katıldılar; böylece, asilerin sayısı 100 bine ulaştı.
Ptica’yı ele geçirdikten sonra, Kartaca’yı kuşattılar. Bütün Kartaca tutsaklarını idam ediyor ve Kartaca yandaşı zengin Libyalıların ellerini kesip kente yolluyorlardı. Önderleri olan Libyalı Mathos ile Campania’lı köle Spendius halk tarafından tutulup seviliyorlardı. Bu ayaklanmanın sınıfsal niteliğinin bilincinde olan, Kartaca kentinin düşmanları Hieron ve Roma senatosu Kartaca yönetimine yardıma koştular: Hieron yiyecek gönderdi, Romalılar da İtaliot uluslardan ücretli asker sağlamalarına izin verdiler. Bu ayaklanma üç yıl sürdü ve acımasızca bastırıldı (MÖ 238). Sicilya savunmasının şanlı komutanı Hamilkar Barkas ayaklanmaya son darbeyi indirdi. Verdiği andı bozarak, görüşmeye gelen Spendius’u ele geçiren Hamilkar Barkas, onu çarmıha gerdirdi, sonra öndersiz kalan Libyalıları ve köleleri ezdi; umutsuzca direnmeyi kırıp Mathors’u tutsak aldı ve onu Kartaca’da idam ettirdi. “Ücretli askerler savaşı”nı poybios ayrıntılarıyla anlatmaktadır; sınıfsal niteliği dolayısıyla, doğal olarak kıyıcı olan bu savaşı, yazar, gördüğü savaşların en acımasızı olarak nitelemektedir.
