Marduk Nedir Büyük Kehanet

Marduk Nedir

Marduk Nedir Kehaneti, Aşur kentindeki bir tapınağın bitişiğindeki Üfürükçü Evi olarak bilinen bir binada bulunan M.Ö. 713-612 yılları arasına tarihlenen bir Asur belgesidir. Babil tanrısı Marduk’un heykelinin kendi şehrinden Hititler, Asurlular ve Elamlıların topraklarına yaptığı seyahatleri anlatır ve güçlü bir Babil kralının ellerinde geri döneceği kehanetinde bulunur. Eserin orijinalinin I. Nebukadnezar (MÖ 1125-1104) döneminde bir propaganda eseri olarak yazıldığı neredeyse kesindir. I. Nebukadnezar Elamlıları yenerek heykeli Babil’e geri getirmişti ve eser büyük olasılıkla bu zaferi kutlamak için sipariş edilmişti.

Yazar anlatıyı, olayları geçmişe yerleştirerek, şimdiki kralın tanrı heykelini getirerek şehre barış ve düzeni geri getireceği bir ‘kehanet vizyonuna’ izin verecek şekilde kurgulamış olmalıdır. Bu anlatı biçimi, günümüzde Mezopotamya Naru Edebiyatı olarak bilinen ve tarihsel olayların ya da kişilerin bir noktaya değinmek için şiirsel bir dille ele alındığı türde yaygındı. Örneğin Akkad’ın Laneti gibi bir eserde, dindarlığıyla bilinen tarihi kral Naram-Sin (MÖ 2261-2224), bir hükümdar ile tanrılar arasındaki doğru ilişkiyi göstermek amacıyla dinsiz olarak sunulur. Akadlı Naram-Sin gibi büyük bir kral dindarlıkta başarısız olup cezalandırılabiliyorsa, daha düşük statüdeki bir kişi ne kadar daha fazla cezalandırılabilirdi. Marduk Kehaneti’nde olaylar, yazarın bir Babil kralının Marduk’u hak ettiği yere geri getireceği anı ‘tahmin’ edebilmesi için çok geçmişe yerleştirilmiştir. O halde bu eser de bir hükümdarın tanrısına karşı olan sorumluluğunu ele almaktadır.

Marduk Nedir Büyük Kehanet

Metni okurken, Marduk’un heykelinin Hatti ve Asurluların – her ikisi de müttefik ya da daha yakın sayılır – topraklarından memnuniyetini, Babil’in geleneksel düşmanı Elam’ın topraklarından ise hoşnutsuzluğunu ifade etmesi gibi efsanevi nitelikler ve siyasi temalar kolayca fark edilir, ancak eserin gerçek tarihi olaylara dayandığının da farkına varılır. Fethedilen bir şehirden bir tanrının heykelinin kaldırılması yaygın bir uygulamaydı ve fethedilen için yıkıcı bir kayıp olarak kabul edilirdi. Bu, herhangi bir şehirdeki herhangi bir tanrı için geçerliydi ama yüce itibarları nedeniyle Marduk ve Babil için daha da geçerliydi.

Tanrıların Kralı Marduk

Mezopotamya mitolojisinde Marduk, bilgelik tanrısı Enki’nin (Ea olarak da bilinir) oğludur ve yaşlı tanrıların güçleri ile çocuklarının güçleri arasındaki büyük bir savaş sırasında kral konumuna yükselmiştir. Enuma Eliş’e göre, evren başlangıçta tatlı su (erkek ilke Apsu olarak bilinir) ve tuzlu su (dişi ilke Tiamat olarak bilinir) olarak bölünene kadar sulu bir kaostu. Apsu ve Tiamat daha sonra yapacak çok az şeyleri olan diğer tanrıları doğurmuş ve onlar da ellerinden geldiğince kendilerini meşgul etmişlerdir.

Zamanla, çocuklarının maskaralıkları Apsu’yu kızdırmaya başladı ve vezirinin tavsiyesi üzerine onları öldürmeye karar verdi. Bunu duyan Tiamat, Enki’ye komployu açıkladı, o da önce davranıp babasını derin bir uykuya yatırdı ve öldürdü. Tiamat bu durum karşısında dehşete düşmüş ve çocuklarını yok etmek için bir ordu toplamış. Eşi Quingu tarafından yönetilen Tiamat’ın güçleri her çatışmada galip geldi. Genç tanrılar, Marduk bir konsey toplantısında ortaya çıkıp kendisini kral yaparlarsa onları zafere götüreceğini açıklayana kadar yenildiler. Kabul ettiklerinde, (daha sonra idam edilecek olan) Quingu’yu yendi ve Tiamat’ı onu ikiye bölen büyük bir okla öldürdü.

Kaos güçlerini yenen Marduk, dünyanın yaratılışını, göklerin düzenini ve insan denen yeni bir yaratığın oluşumunu başlattı. İnsanlar kaos güçlerini zapt etmek ve dünyada düzeni sağlamak için tanrılarla birlikte çalışacaklardı. Bu şekilde, tüm insanlar Marduk’un iradesini yerine getirmek için çalışan çocuklarıydı. Marduk’un hikâyesi o kadar popüler oldu ki, en yüce tanrı olarak tanınmaya başladı. Akademisyen Jeremy Black, “Marduk’a tapınmanın en aşırı şekliyle tektanrıcılıkla karşılaştırıldığını, ancak hiçbir zaman diğer tanrıların varlığının inkârına yol açmadığını” belirtmektedir (129). O halde Marduk, Mezopotamya halkı ama özellikle de Babil şehri halkı için son derece önemliydi.

Marduk’un Babil için Önemi

Marduk, Hammurabi döneminde (M.Ö. 1792-1750) Babil’in koruyucu tanrısı olarak öne çıkmış ve Pers egemenliği döneminde Babil’in Büyük Xerxes tarafından M.Ö. 485 yılında yıkılmasına kadar şehirde saygı görmeye devam etmiştir. Yeni Yıl festivali (Akitu Festivali olarak bilinir) tanrının heykeli şehirde yokken kutlanamazdı çünkü bunun gerçek tanrının varlığının gidişini sembolize ettiği düşünülürdü. Marduk’un, tıpkı diğer şehirlerin tanrılarının kendi şehirlerinde yaşadığı gibi, şehrin merkezindeki tapınağında yaşadığı düşünülürdü. Bir tanrının heykeli kaldırıldığında, o tanrının sağladığı koruma da kaybolurdu. Marduk Kehaneti, bir tanrı kenti terk ettiğinde ya da kentten alındığında ne tür koşulların ortaya çıktığını anlatır:

Akademisyen Marc van de Mieroop bu durumu şöyle yorumluyor:

Koruyucu tanrının kendi şehrinden yokluğu [o tanrının ve genel olarak şehrin] kültünde büyük bir bozulmaya neden olurdu. İlahın yokluğu her zaman metaforik değildi, çoğu zaman kült heykelinin akıncı düşmanlar tarafından çalınmasının bir sonucuydu. İlahi heykeller genellikle savaşlarda galipler tarafından mağlup şehirlerin gücünü zayıflatmak için taşınırdı. Bunun sonuçları o kadar korkunçtu ki, heykelin kaybı tarih metinlerine kaydedilmeyi hak ediyordu. Marduk’un heykeli Babil’de bulunmadığında, tüm kült yılı için çok önemli olan Yeni Yıl festivali kutlanamazdı. (48)

Babil, Asur hükümdarı Sanherib (M.Ö. 705-681) tarafından M.Ö. 689 yılında, Sanherib’in daha önce şehrin tanrısı olarak Marduk’u ve kendisini Babil kralı ilan ettiğinde tanrının ‘elini alma’ ritüelini küçümsemesinin ardından yağmalandı. M.Ö. 681 yılında oğulları tarafından öldürüldüğünde, Marduk’un kendisine ve şehrine yapılan hakaretin intikamını aldığı düşünülmüştür. Sanherib’in halefi Esarhaddon (M.Ö. 681-669) şehri yeniden inşa ederken ve Marduk’u daha da büyük bir tapınakla, Babil’in büyük zigguratıyla (İncil’deki Babil Kulesi’nin modeli) onurlandırırken babasından uzaklaşmak için büyük acılar çekti; Herodot’a göre, insanlar tanrının kendisinin en üst katta yaşayan özel olarak seçilmiş bakirelerle çiftleşmek için göklerden indiğine inanıyordu.

Herodot’un iddiaları bir yana, Marduk’un kent halkı arasında göklerde değil tapınağında ikamet ettiği anlaşılıyordu. Yeni Yıl festivalinde heykeli sokaklarda dolaştırılır ve farklı bir manzaranın ve biraz temiz havanın tadını çıkarabileceği surların ötesindeki küçük bir eve götürülürdü. Marduk uzaklarda, daha yüksek bir düzlemde bulunan bir ilah değil, anında erişilebilen ve insanlar için her zaman mevcut olan bir ilahtı. Bu nedenle, koruyucuları ve dostları ellerinden alındığında Babilliler için özellikle zor olmuştur.

Marduk’un Seyahatleri

Marduk Kehaneti olayların net bir zaman çizelgesini vermez, ancak diğer kaynaklardan belirli istilaların ne zaman gerçekleştiği ve tanrı heykelinin ne zaman götürüldüğü artık bilinmektedir. Ayrıca eser, heykelin Elam’dan Babil’e döndükten sonraki akıbetini takip etmez. Marduk’un seyahatlerinin bir zaman çizelgesi, heykelin Hititler tarafından ilk kez alınmasından Xerxes yönetimindeki Persler tarafından nihai olarak yok edilmesine kadar uzanacaktır ve bu sonraki tarih Yunan yazarlar tarafından sağlanmıştır. Marduk heykelinin yolculuğu bu yaklaşık tarihleri takip edecektir:

c. M.Ö. 1595 – Hititli I. Murşili, Babil’i yağmaladıktan sonra heykeli Hatti Ülkesi’ne götürür.

c. M.Ö. 1344 – Hitit Kralı I. Suppiluliuma muhtemelen ticarette iyi niyet göstergesi olarak heykeli Babil’e iade eder (bu spekülatiftir).

MÖ 1225 – Asur Kralı I. Tukulti Ninurta Babil’i yağmalar ve heykeli Aşur’a geri götürür.

Tukulti Ninurta I’in MÖ 1208’deki ölümünden sonra Aşur şehrinin yağmalandığına dair bazı iddialar olsa da, bu pek olası görünmemektedir. Heykelden bir sonraki bahsedilişinde heykel Elamlı Şutruk Nahunte’nin elindedir ve büyük olasılıkla onu bir noktada taşındığı Sippar şehrinden almıştır.

c. MÖ 1150 – Elam Kralı Şutruk Nahunte, Sippar’ı yağmalarken heykeli de ele geçirir. Shutruk Nakhunte’nin yazıtında Babil’e yakın bir şehir olan Sippar’ı tahrip ettiği ve büyük Naram-Sin’in steli de dahil olmak üzere dini ve kültürel değeri olan pek çok eşyayı götürdüğü anlatılmaktadır; dolayısıyla heykelin Sippar’a gitmiş olması muhtemeldir.

MÖ 1125-1104 – Elamlıları yenen ve heykeli Babil’e geri getiren I. Nebukadnezar’ın hükümdarlığı.

M.Ö. 705-689 – Heykel, Asurlu Sanherib’in hükümdarlığı sırasında, M.Ö. 689’da şehri yağmalayıp heykeli büyük olasılıkla Ninova’ya götürene kadar Babil’de kalır.

MÖ 681-669 – Sanherib’in oğlu Esarhaddon Babil’i yeniden inşa eder, heykeli geri verir ve Marduk’u yeni bir tapınakla onurlandırır.

MÖ 668-627 – Esarhaddon’un oğlu Ashurbanipal’in hükümdarlığı sırasında heykel Babil’de kalır.

c. 634 – M.Ö. 562 – Nebukadnezar II döneminde sokaklar genişletilir, böylece Marduk heykeli festival günlerinde ve özellikle Yeni Yıl’da İştar Kapısı’ndan özel eve götürülürken daha kolay geçit töreni yapılabilir.

c. 539 – Babil, Pers Kralı Büyük Kiros tarafından fethedildi. Kiros şehre ve tanrısına büyük saygı duyuyordu. Kyros’un mezarında bulunan kil bir fıçı üzerindeki bir yazıt, Babil’e yaptığı saldırıyı haklı çıkarır ve Marduk’un nasıl onun yanında olduğunu ve zaferi için övgüye layık olduğunu anlatır. Babil’in fethi, Kiros’un kralın Marduk’a övgüde bulunmayı unuttuğunu ve yönetmeye uygun olmadığını iddia etmesiyle gerekçelendirilir.

c. M.Ö. 485 – Babil Pers yönetimine karşı ayaklanır ve Büyük Kserkses misilleme olarak şehri yerle bir eder, Marduk’un altın heykelini eritir.

Kaynakların Güvenilirliği

Daha önce de belirtildiği gibi, Marduk Kehaneti I. Nebukadnezar’ın Elamlılara karşı kazandığı zaferi kutlamak için yaratılmış tarihi bir kurgudur. Heykelin Babil’e dönüşünü takiben akıbetinin izini süren kaynaklar tarihsel niteliktedir, ancak iki ana yazar – Herodot ve Diodorus Siculus – her ikisi de kendi eserlerindeki yanlışlıklar ve düpedüz masallar nedeniyle eleştirilmiştir. Herodot’un Babil’le ilgili anlattıkları kendi çağından beri okuyuculara şüpheli görünmüştür ve Diodorus, eğer varsa bile akademisyenlerin Ninova’da olduğuna inandıkları Babil’in Asma Bahçeleri’nin ayrıntılı tanımından sorumludur. Bu yazarların her ikisi de şiddetle Pers karşıtıydı ve bir Pers kralının yeni yerle bir ettiği bir şehrin halkına ders vermek için bir tanrının heykelini yıktığı hikâyesi, Persleri duyarsız, acımasız ve dinsiz olarak gösterme konusundaki kendi gündemlerini düzgün bir şekilde ilerletirdi.

MARDUK KEHANETİ, BİR KENT HALKININ KORUYUCU TANRILARINA VERDİKLERİ BÜYÜK DEĞERİ ANLAMAK AÇISINDAN TARİH KADAR ÖNEMLİ DEĞİLDİR.

Yunan yazarlara göre Marduk heykelinin nihai kaderi, Kserkses’in Babil’e saldırısından sonra hiçbir kaynakta heykelden bahsedilmemesi ve hiçbir antik yazarın Herodot’un anlatımıyla çelişmemesi nedeniyle şüpheli olabilir. Babil, M.Ö. 331 yılında Pers İmparatorluğu’nu fetheden Büyük İskender tarafından ele geçirilmiş ve heykelden ne bahsedilmiş ne de daha sonraki kayıtlarda bahsedilmiştir. O halde, henüz keşfedilmemiş bir kaynak farklı bir hikaye sunmadıkça, Herodot ve Diodorus’un vardıkları sonuçlarda haklı oldukları anlaşılmaktadır.

Marduk Kehaneti, bir kent halkının koruyucu tanrılarına verdiği büyük değeri anlamak açısından tarihle o kadar da alakalı değildir. Marduk sadece ihtiyaç anında dua edilen ya da bolluk zamanında övülen görünmez, ruhani bir varlık değil, yolun hemen aşağısında yaşayan yakın bir dost ve komşuydu. Bugün bir insan yakın bir arkadaşını kaybettiğinde nasıl üzülürse, eski Babilliler de tanrılarının heykeli ellerinden alındığında öyle üzülürlerdi.

worldhistory