İçindekiler
Ermeni Alfabesi -Mesrop Maştots
Ermeni Alfabesi, Mesrop Maştots (360/370 – MS 440) MS 405 yılında Ermeni alfabesini icat etmiştir. Bu dil, ülkedeki okuryazarlık seviyesini büyük ölçüde artırmanın yanı sıra, sıradan insanların ilk kez İncil’i okumasına izin verdi ve böylece yazının icadının arkasındaki asıl amaç olan Ermenistan’da Hıristiyanlığın daha da yayılmasına ve kökleşmesine yardımcı oldu. Bu başarılarından dolayı Mashtots (Mastoc) Ermeni Kilisesi tarafından aziz ilan edilmiştir.
Erken Dönem Yaşam
Maştots, eski Ermenistan’ın Taron eyaletinde bir taşra kasabası olan Hatsekats’ta yaşayan mütevazı bir aileden geliyordu. Yunan edebiyatına odaklanan bir eğitim ve ordudaki erken kariyerinin ardından Maştots, Hıristiyan kilisesine katılmadan ve Ermenistan’ın güneydoğusunda misyoner olarak çalışmadan önce Ermeni kraliyet sarayında görev yaptı. İşte o zaman genç müjdeci, insanların İncil mesajını kendi dillerinde okuyabilmelerinin din değiştirme oranları için ne kadar önemli olabileceğini fark etti; o zamanlar Ermenice konuşuluyordu ve yazılı bir formu yoktu. Hıristiyan metinleri, her ikisi de sadece yüksek eğitimli insanların okuyabildiği Yunanca ya da Süryanice yazıldığından, sıradan insanlar için işe yaramazdı. Maştotların işe yarar bir şey yapabilmeleri için güçlü bir sponsora ve devlet desteğine ihtiyaçları vardı.
Yeni Bir Alfabe Oluşturmak
Maştots’un şansına, iktidardaki Arsak hanedanının kurucusu Büyük Tiridates (MS 298 – MS 330), Aziz Aydınlatıcı Gregory’nin (MS 239 – MS 330) çabaları sayesinde MS 301 yılında Hıristiyanlığı kabul etmişti. Tiridates’in halefleri de Hıristiyanlığı yayma konusunda aynı derecede istekliydiler, özellikle de hükümdarın Tanrı’nın temsilcisi olarak devletteki rolünü pekiştirdiği ve Arsakoğullarına eski pagan geleneklerine bağlı kalanlara zulmetme ve mallarına el koyma imkânı verdiği için. Dönemin Arsak hükümdarı Vrampşapuh (MS 392-415) Maştots’un projesini himaye etmeye istekliydi. Bir başka destekçi de Ermeni kilisesinin baş piskoposu Katolikos Büyük Sahak’tı (MS 387-428). Her iki adam da halkı aydınlatmanın ve aynı zamanda onları birleştirmenin ve daha büyük bir ulus ruhu yaratmanın değerini gördü. Son olarak, Ermenistan’daki Hıristiyan inancı güvende olmaktan uzaktı ve komşu İran’ın dini tarafından sürekli tehdit ediliyordu.
Ermeni Alfabesi
MASHTOTS YARATILIŞ AMACINI GERÇEKTE NE İÇİN İCAT EDİLDİĞİNE BAĞLADI: HIRİSTİYAN MESAJINI YAYMAK.
Mashtots görevine, amacına en kolay uyarlanabilecek olası mevcut dilleri araştırarak başladı. Bunun için kuzey Suriye’de büyük bir kültür ve öğrenim merkezi olan Edessa’yı, özellikle de Hıristiyan ilmini ziyaret etti. Araştırmalarında hayal kırıklığına uğrayan Maştots, tamamen yeni bir alfabetik yazıdan başka bir şeyin gerekli olmadığına karar verdi. Batı Ermenistan’da Helenleşmiş bir şehir olan Samosata’ya taşınan Mashtots, Yunan ve Ermeni dilleri arasındaki bağın tutarlı ve pratik bir yazı oluşturmak için kullanılabileceğini keşfetti. Yunan bir hattat olan Rufinus’un desteğiyle Maştots, Ermenicenin fonetik seslerini yakalamak için 36 sembolden (28 sessiz harf ve 8 sesli harf) oluşan alfabesini derledi. Bitmiş ürün için geleneksel tarih MS 405’tir ve yabancı dillerden ithal edilen sesleri ifade etmek için sonraki yüzyıllarda eklenen sadece iki sembolle bugün hala kullanılmaktadır.
Maştots’un yeni alfabesi 21 Yunan harfini 15 yeni fonemle karıştırmıştır. Ermenistan Tarihi Sözlüğü, dilin karmaşıklığı hakkında aşağıdaki teknik açıklamayı vermektedir:
Klasik Ermenice, yedi Hint-Avrupa isim halinin tümünü koruyan ayrıntılı bir çekim sistemi ile oldukça çekimli bir dildi: nominatif, akuzatif, genitif, datif, lokatif, ablatif ve enstrümantal. Bu ve diğer açılardan klasik Ermenicenin grameri Klasik Yunanca ile benzerlikler taşımaktadır. (393)
İnsanların yeni sistemi kavramalarına yardımcı olmak için Mashtots alfabedeki harfleri mümkün olduğunca Yunan alfabesine göre sıraladı ve bunları üçerli uyumlu kümeler haline getirdi. Dilbilimci daha sonra hangi sembollerin öğrenilmesinin daha zor olduğunu görmek için sistemi arkadaşları ve öğrencileri üzerinde test etmeye başladı. Yeni alfabenin Ermenistan’da hızla benimsendiği göz önüne alındığında, çabalarının boşa gitmediği anlaşılıyor. Sadece okuryazarlığın artmasına ve Ermeni edebiyatının altın dönemini başlatmaya yardımcı olmakla kalmadı, aynı zamanda Ermeni halkını birleştiren, henüz genç bir devlet olan Ermenistan’da kimliklerini ve ulus olma duygularını pekiştiren bir başka önemli faktör oldu.
Kutsal Kitap Çevirisi
MASHTOTS VE PISKOPOS SAHAK GERÇEKTEN BÜYÜK BİR PROJENİN KİŞİSEL SORUMLULUĞUNU ÜSTLENDİLER: İNCIL’I ÇEVIRMEK.
Ancak Mashtots’un işi burada bitmemişti. Şimdi eserini asıl icat ediliş amacına uygun olarak kullanması gerekiyordu: Hıristiyan mesajını yaymak. Bunu tek başına yapamayacağını anlayan bilgin, Yunanca veya Süryanice öğrenmek üzere çeşitli şehirlere gönderilen ve daha sonra ilk kilise konseylerinin kanonlarını, ayinleri, patristik metinleri ve değerli diğer kaynakları tercüme etme görevi verilen eğitimli bir dilbilimci ekibi oluşturmaya başladı. Maştots ve piskopos Sahak, asıl büyük proje olan İncil’in çevirisi için kişisel sorumluluk üstlenirler. Konstantinopolis’ten kendilerine resmi bir kopya alarak, bunu Yunanca ve Süryanice diğer versiyonlarla çapraz referans yaparak Ermenice nihai versiyonlarını oluşturdular. Maştots’un seçtiği Ermenice İncil’in açılış cümlesi Süleyman’ın Özdeyişleri’nden alınmıştır: “İnsanlar bilgeliği ve öğretiyi bilsinler diye”.
Sonraki Yaşam ve Miras
Maştots kendini çeviri çalışmalarıyla sınırlamamış, yepyeni yazısıyla yepyeni bir edebiyat da üretmiştir. Alim, diğer eserlerinin yanı sıra birçok ilahi ve vaaz da bestelemiştir. Öğrencisi Koriun tarafından yazılan Maştots’un Hayatı (Vark Maştotsi) başlıklı ilk biyografide (ve yazılan ilk Ermenice biyografide), bilgin Gürcü ve Arnavut alfabelerini icat etmekle anılır.
Mesrop Maştots 17 Şubat 439’da (ya da MS 440) Ermenistan’ın başkenti Vağarşapat’ta öldü. Daha sonra, özellikle de Ermeni Kilisesi’nin azizi statüsüne yükseltildikten sonra, bir hac yeri haline gelen Oshakan’a gömüldü. Mesrop Maştots, siyasi tarihçi R. Panossian’ın burada açıkladığı gibi, bugün de modern Ermeniler tarafından saygı görmeye devam etmektedir:
Beşinci yüzyılın alfabesi ve edebi eserlerinin kutlanması, Ermeni kilisesi tarafından Surp Tarkmançats (Kutsal Çevirmenler) adı verilen resmi bir bayram olarak (Ekim ayında) onaylanmıştır. Ermenistan’da ve diasporada hem kilise hem de din adamları tarafından Ermeni edebiyatı ve kitaplarının bir kutlaması olarak kaydedilmektedir. (46)
Aziz Maştots’un çalışmaları günümüzde de yaşamaya devam etmektedir, zira modern Ermenicenin küçük harfleri ortaçağ yazısına dayanırken, 16 yüzyıl önce icat ettiği alfabenin büyük harfleri bugün hala kullanılmaktadır.
Bir yanıt yazın