İçindekiler
Büyük Kiros Kimdir
Büyük Kiros ‘un Fetihleri
Akamenid İmparatorluğu’nun M.Ö. 500’lerde en parlak dönemindeki tahmini genişliği iki milyon mil kareydi. Bu toprakların büyük bir kısmı, M.Ö. 559’dan 530’a kadar hüküm sürmüş olan İmparatorluğun kurucusu Büyük Kiros tarafından fethedilmiştir; ve Kiros Silindiri’nden yapılan açılış alıntısında aktarıldığı üzere, Kiros’un hanedan soyunun dördüncü kralıdır ve Kiros çalışmaları için temel bir metindir.
Ahameniş İmparatorluğu
Kiros’un imparatorluğu her türden ve iklimden araziyi içeriyordu: dağlar, platolar, taşkın ovaları, geniş nehirler ve denizler, yasaklayıcı çöller, geniş bozkırlar ve sık ormanlar. böylece Ahameniş İmparatorluğu, İran’ın modern Fars eyaleti olan Parsa’daki merkezinden, Himalayalar’ın batı mahmuzlarından ve modern Kazakistan’dan Sahra Çölü’ne ve modern Libya ve Sudan’a, İndus Vadisi’nden Balkanlar’a kadar bilinen dünyayı kapsıyordu. Fetihleri, zamanının üç büyük gücünü içeriyordu: Kuzey İran’daki Medler, Anadolu’daki Lidya Krallığı ve Mezopotamya’nın yanı sıra Levant’ın çoğunu kapsayan Babil İmparatorluğu.
Kiros’un askeri ve örgütsel başarıları o zamana kadar dünya tarihinde rakipsizdi ve o zamandan beri de nadiren aşıldı. Jeopolitik bir birim olarak Ahameniş Pers İmparatorluğu yaklaşık M.Ö. 550’den 330’a kadar, Büyük Kiros’un saltanatından M.Ö. 330’da ölümüyle tahtın Makedonyalı İskender III’e (Büyük) resmen geçtiği Darius III’e kadar sürdü. ‘Akhamenid’ kelimesi hem bir hanedan hem de dönemsel bir etikettir. I. Darius’un (M.Ö. 522-486) soyunu dayandırdığı ve aynı zamanda İmparatorluğun kurucusu Cyrus’un soyunu da bağladığı isimsiz atası Achaemenes’in (Eski Farsça Haxāmaniš) adından kaynaklanmaktadır.
CYRUS’UN IMPARATORLUĞU 2,000 YILLIK ANTIK TARIHIN DORUK NOKTASI OLARAK KABUL EDILEBILIR.
Büyük Kiros, tarihin en önemli, ancak en az takdir edilen figürlerinden biridir. Yine de birçok yönden bir muamma olarak kalmaya devam etmekte, içinde hala büyük bir yer kapladığı çeşitli gelenekler aracılığıyla incelenmektedir. Ancak Kiros’un kendisini ele almadan önce, içinde yaşadığı ortama, onun üzerindeki etkilere, atalarının etkileşimde bulunduğu kendi dışındaki uluslara ve halklara dikkat etmek gerekir. Bu, çok çeşitli belgesel, arkeolojik ve sanat tarihi kanıtlarının yanı sıra bunların yorumlanmasına ilişkin çeşitli sorunların değerlendirilmesini de içerir.
Bölgesel Genişlik
Kiros’un imparatorluğu 2,000 yıllık antik tarihin doruk noktası olarak kabul edilebilir. Askeri ve diplomatik zekâsı, antik Yakın Doğu’yu kapsayan tüm büyük krallıkların birleşmesiyle sonuçlandı: geniş bir tanımla, İran’ın (antik Elam ve Medler de dâhil olmak üzere çeşitli İran krallıkları), Anadolu’nun (antik Urartu, Frigya ve Lidya) ve Büyük Mezopotamya ve Levant’ın çok çeşitli nüfusları. Bu geniş çaplı fetihlerin tek istisnası kuzeydoğu Afrika (Mısır Krallığı ve Libya, Sudan ve Etiyopya’ya kadar uzanan bölgeler) ve İndus Vadisi’ydi; bunlar Kyros’un M.Ö. 530’da ölümünden sonraki yirmi yıl içinde oğlu Kambyses II (M.Ö. 530-522) ve damadı Darius I (M.Ö. 522-486) tarafından fethedildi.
Büyük Kiros’un M.Ö. 540’larda Anadolu’daki fetihleri birkaç Yunan şehir devletini, bugünkü Türkiye’nin batı kesiminde birçok önemli şehri kolonileştirmiş olan İyon ve Dor Yunanlılarını da kapsıyordu. Kiros’un Pers gücünü Ege Denizi’yle ayrılan ama yine de Yunanistan’daki ana şehirleriyle yakından bağlantılı olan bu belediyelere yayması, M.Ö. 5. yüzyılın başlarında I. Darius ve I. Xerxes (M.Ö. 486-465) tarafından yapılan ve Pers Savaşları olarak adlandırılan savaşların temelini atmıştır. Elbette Persler için bunlar Yunan savaşlarıydı, imparatorluklarının uzak batı sınırlarına yapılan seferlerdi ve Kiros’un torunu Kserkses’i Avrupa’ya ve Yunan yarımadasına getiren hem intikam hem de emperyalizmdi. Kötü şöhretli Thermopylae ve Salamis savaşları Batı geleneğinin mihenk taşları, özgür kalmak için savaşan özgür bir halkın timsalini sembolize eden geleneksel, tarihi anlatıların dönüm noktalarıdır. Bu savaşlar o kadar güçlü semboller olarak kalmıştır ki, Xerxes’in Atina’yı yağmalayarak (iki kez!) ve Yunanistan’ın birçok şehir devletinden haraç alarak gerçekleştirdiği başarılı seferi gölgede bırakmışlardır. Bu bakış açısı anlatıyı Ahameniş bakış açısından çerçeveler.
Kiros’un fetihlerinin kapsamını ve Ahameniş İmparatorluğu’nun kalıcı gücünü kavramak, özellikle de bir önceki dönemin ışığında düşünüldüğünde, zor olabilir. M.Ö. 500’den önceki dönemler için Mezopotamya, Mısır, Anadolu ve İran gibi bölgelere göre düzenlenmiş ayrıntılı kronolojik tablolar genellikle her bölge için ayrı bir hanedanlığa ya da krallığa, bazen de yakın coğrafi komşularıyla örtüşen bir krallığa işaret eder. Daha seyrek olarak, tek bir güç tablonun birden fazla bölümünü doldurur, örneğin M.Ö. 14. yüzyılda Mısır ya da M.Ö. 8. ve 7. yüzyıllarda Asur. Kiros ve halefleri zamanında, zaman çizelgesinin neredeyse tüm bölümleri tek bir gücün, Ahameniş Pers İmparatorluğu’nun altında toplanmıştır. Kiros’un Pers egemenliğini yayma hızı ve etkinliği, iki yüzyıldan fazla süren bir imparatorluğun temellerini atmış ve halefleri üzerinde her zaman izlenebilir olmasa da silinmez bir etki bırakmıştır.
Kültürel Etki
Kiros’u incelemek aynı zamanda Pers imparatorluk itkisini, İmparatorluğun sadece Yunanlılar değil, pek çok tabi ve çevre halklar üzerindeki, çoğu zaman göz ardı edilse de, ufuk açıcı etkisini incelemektir. Bir başka örnek vermek gerekirse, İncil geleneği içinde Kiros, kelimenin tam anlamıyla meshedilmiş kişi, bir mesih figürüydü – Yeşaya Kitabı’nda böyle adlandırılır. Toprakları birleştirmek ve Yahudi tarihinin İkinci Tapınak dönemi olarak adlandırılan döneminin temellerini atmak için Yahova’nın seçtiği kişiydi. Yeruşalim 587-586 yıllarında Babil kralı Nebukadnessar II (M.Ö. 605/604-562) tarafından yağmalanmış, Süleyman Tapınağı yıkılmış ve halkın çoğu (kraliyet ailesi de dahil) Babil’e sürülmüştü. Kiros’un M.Ö. 539’da Babil’i fethetmesinden sonra bu Yahudi sürgünlerin evlerine dönmelerine izin verildi. ve Bunun sonucunda Kudüs’teki Tapınak yeniden inşa edildi ve Pers himayesi altında yenilenmeye başladı. Geri dönen bu sürgünler Kiros’un kurtuluş mesajını taşıyarak geldiler ve bunu kendi geleneklerine dahil ettiler…
Başarılı bir general ve karizmatik bir liderden çok daha fazlasıydı. yani Dünya tarihinde kendisinden sonra gelen diğer ünlü liderler ve fatihlerle birlikte anılmayı hak ediyordu: Kiros’un birçok yönden örnek aldığı Büyük İskender‘den (MÖ 336-323) Julius Caesar’a (MÖ 100-44) ve ötesine. Aslında Cengiz Han (hükümdarlığı 1206-1227) dönemine kadar, Kiros gibi mütevazı başlangıçlarla imparatorluğunu kuran ve günümüz gözlemcisine öyle görünse de çok az uyarıyla dünya sahnesine fırlayan Cengiz Han’a benzer bir örnek gösterilemez. Kiros’un bu kadar geniş toprakları fethedebilmesi ve buna rağmen hem çağdaş hem de daha sonraki kaynaklarda (Babil, İbrani, Yunan, Roma ve Pers) bir birey ve bir hükümdar olarak neredeyse evrensel olarak olumlu haberler alması, insan ve kral için çarpıcı bir tanıklıktır.
Credit: Worldhistory
Bir yanıt yazın